दुसऱ्या महायुद्धाच्या आसपास खऱ्या अर्थाने कॉम्पुटरच्या गरजेने जोर धरला. वेगवेगळ्या क्षेत्रात विस्कटलेली बरीच माहीती सुस्थीतीत ठेवण्याची गरज भासू लागली आणि यातूनच सॉफ्टवेअर या संकल्पनेने जन्म घेतला. अमेरिकेत हा उद्योग भरभराटीला येवू लागला आणि भारतात १९८५-९०च्या आसपास आईटी कंपन्या स्थापन होऊ लागल्या. या दोन दशकात भारत आईटी विश्वात एक सुपर पॉवर म्हणून आपली ओळख निर्माण करण्यात यशस्वी झाला आहे. इतर कंपन्यांप्रमाणे भारतीय आईटी कंपन्यांनी शेअर मार्केट हदरवून सोडले. जागतिक बाजारपेठेत सॉफ्टवेअर निर्मितीचे काम उल्लेखनीय ठरले. खूप सारा रोजगार उपलब्ध झाला. भारतीय आईटी कंपन्यांचे ग्राहक जगभर आहेत, परंतु भारतीय कंपन्या अमेरिका, अरब अमीरात, यूरोपीयन अशा कंपन्यांना ग्राहक म्हणून जास्त पसंती देतात. कारण होणारा फायदाही तसाच असतो. उलट आज तर दिवसेंदिवस भारतीय रूपया अमेरीकन डॉलरच्या तुलनेत घसरत आहे. याचाच अर्थ म्हणजे भारतीय अर्थव्यवस्था संकटात आहे. भारतीय प्रोजेक्ट्स भारतीय कंपन्यांना परवडणारे नसतात. त्रुटिहीन सॉफ्टवेअर बनवण्यासाठी, त्याच्या टेस्टिंगसाठी जास्त वेळ लागतो आणि जास्त वेळेत आणि कमी खर्चात सॉफ्टवेअर प्रोजेक्ट्स परवडणारे नसतात. भारतीय कंपन्यांपैकी मोजक्याच कंपन्या आपली पारंपरिक क्षेत्रातील ओळख घेवून उतरल्या, तसा पाठबळ म्हणून त्यांचा उद्योगांचा ग्रुपच असतो. टाटा ग्रुपची टी. सी. एस. , महिंद्रा ग्रुपची टेकमहींद्रा, विप्रो ग्रुपची विप्रो सॉफ्टवेअर, इत्यादी.
परंतु ज्या उद्योजकांनी शुण्यातून सुरुवात करून सी. एम. एम. लेवल 5 पर्यंत मजल मारली आहे, अशा उद्योजकांचा आदर्श कायमच आमच्यासारख्यांनी डोळ्यासमोर ठेवला पाहिजे. कारण के. पी. आई.टी., इंफोसिस, परसिटंट अशा कंपन्यांचा इतिहास कायमच आईटीतील नविन उद्योजकांना प्रेरणा देणारा ठरतो. भारतात तयार होणाऱ्या एकूण कॉम्पुटर इंजिनीअरपैकी निम्म्याहून अधिक इंजिनीअर्सला रोजगार वरती उल्लेख केलेल्या कंपन्याच मिळवून देतात.
परंतु गूगल, फेसबुक, अमेजॉन, ट्विटर, मायक्रोसॉफ्ट अशा जग व्यापनाऱ्या कंपन्या भारतात सुरु न होण्याची कारणेही आपण शोधली पाहिजेत. अशा प्रश्नांची उत्तरे शोधली तर कॉम्पुटर विश्वातले सर्व संशोधन परदेशातच झालेले आपल्याला दिसते. आजही आपल्याला ठावूक आहे की मायक्रोसॉफ्टमध्ये काम करणारे 40% कर्मचारी भारतीय आहेत. परंतु संशोधनात आणि जे काही झालेल्या संशोधनाला जगव्यापी व्यवसायात रूपांतरीत करण्यात आपण पिछाडीवर आहोत, असं आजची वस्तुस्थीतीच सांगत आहे. आईटी क्षेत्रातील व्यवसाय खूप संवेदनशील आहे किंबहुना तितकाच असुरक्षीतही हे प्रथमतः आपण लक्षात घेतले पाहीजे, असे असतानाही अमेरिकेत आईटी कंपन्यांनी जोर कसा धरला? याचे इथे एक उदाहरण देता येईल. अमेरिकेत स्टॅनफर्ड नावाचे एक विद्यापीठ आहे. या विद्यापीठाचं वैशिष्ट्य म्हणजे इथं संशोधन करण्यासाठी, तसंच विद्यार्थ्यांनी शिक्षण घेत असतानाच उद्योजक व्हावं यासाठी खूप प्रयत्न केले जातात, याच दृष्टीने शिकवले जाते. त्यामुळे सिलिकॉन व्हॅली या माहिती तंत्रज्ञानाशी संबधित कंपन्यांमधल्या बऱ्याच कंपन्या काढणारे लोक हे स्टॅनफर्ड विद्यापीठातून बाहेर पडलेले आहेत.
असे संशोधक, उद्योजक बनवण्याचे प्रयत्न भारतीय शिक्षणपद्धती करते का ? आज किती भारतीय संशोधकांच्या प्रोग्रामिंग करण्यासाठीच्या कॉम्पुटर भाषा आहेत ? याचेही उत्तर बहुतांशी नकारार्थीच येते. भारतीय आईटी कंपन्या मुख्यत्वे सर्विस लेवल अर्थात सॉफ्टवेअरच्या सेवा पुरवण्याचे काम करतात. आई. बी. एम., मायक्रोसॉफ्ट, ऍपल अशा कंपन्या सिस्टम लेवल काम करतात अर्थात तशा सेवाही पुरवतात. उदाहरणार्थ. ऑपरेटिंग सिस्टम, एम्बेडेड प्रोग्रामिंग ई. आणि हेच मिळलेलं व्यासपीठ वापरून सॉफ्टवेअर, मोबाईल ऍप बनवणे अशी कामे भारतीय उद्योजक करतात. हेही तसे अव्हानात्मक असते खरे परंतु सिस्टम लेवलचे सॉफ्टवेअर निर्माण करण्यासाखीच कठीण आव्हाने पेलली गेली तरच भारतीय उद्योजक जागतिक पातळीवर आपला ठसा उमठवेल.
खरे तर, आईटी कंपन्या सर्विस म्हणजेच सेवा विकणारी किंवा प्रोडक्ट विकणारी अशा दोन प्रकारच्या असतात. किंवा सध्या काही कंपन्या सेवा आणि प्रोडक्ट दोन्हीही पुरवणाऱ्या आहेत. भारतीय कंपन्यांनी आजपर्यंत सिस्टम पातळीचे प्रोडक्टची निर्मिती खूप कमी प्रमाणात केली आहे. मागच्या काही महिन्यात टी. सी. एस. ही कंपनी 100 अब्ज डॉलर्स इतकी किंमत असलेली पहिली भारतीय कंपनी बनली. मात्र इतर छोट्या कंपन्याबाबत बोलायचे झाले तर, जेव्हा अशा छोट्या कंपन्या जागतिक मार्केटमध्ये भरारी घेवू पहात असतात तेव्हा मोठ्या कंपन्या अशा कंपन्यांना विकत घेतात.
मग त्या मोठ्या कंपन्या भारतीय किंवा परदेशीही असू शकतात. परंतु एखादी भारतीय कंपनी एखाद्या परदेशी कंपनीमध्ये विलीन होत असते तेव्हा आपला एक भारतीय व्यवसाय पारदेशातच पाठवत असतो, याचाच अर्थ आपणच आपला एक भारतीय व्यवसाय मोठा होण्यापासून रोखत असतो असे म्हणता येईल. आईटी विश्वात भारतीय कर्मचाऱ्याबरोबर भारतीय संशोधकही निर्माण झाला पाहिजे आणि त्यातूनच व्यावसायिकदेखील.
Published in Saptahik Chaprak - 12 Nov -18 Nov 2018.
